Thuế là một hệ thống đơn giản về bản chất nhưng lại dễ bị hiểu nhầm trên bề mặt, gây nên đủ loại hầm bà lằng mâu thuẫn đấu tranh tầng lớp các thứ. Nhưng có câu chuyện này, đọc cho vui thôi, nhưng cũng giúp hiểu ra nhiều cái, nhất là về đóng thuế và giảm thuế.
Giả sử có 10 ông bạn, giàu nghèo đủ cả, ngày nào cũng đi uống bia, và tiền bia tổng cộng hết 100k (giả sử thôi!). Nếu 10 ông trả tiền giống với cách đóng thuế, thì sẽ như sau.
Bốn ông nghèo nhất không phải trả.
Ông thứ năm trả 1k
Ông thứ sáu trả 3k
Ông thứ bảy trả 7k
Ông thứ tám trả 12k
Ông thứ chín trả 18k
Ông thứ mười, giàu nhất, trả 59k.
Một thời gian dài, các ông này thống nhất và đều đặn trả tiền như vậy. Cho đến một ngày, chủ quán bia đề nghị giảm 20k cho tổng tiền vì các ông là khách trung thành với quán. Thế là tiền bia của 10 ông chỉ còn có 80k. Lúc này các ông phải tính toán lại để chia 20k được giảm, vẫn theo hệ thống trả tiền như đóng thuế.
Bốn ông nghèo nhất không được đồng nào, tất nhiên, và vẫn uống chùa. Còn sáu ông trước giờ vẫn trả, nếu lấy 20k chia sáu, mỗi ông được 3.3k. Thế nhưng điều đó có nghĩa là, ông Năm và ông Sáu trước giờ chỉ trả 1k và 3k, thì bây giờ được thêm tiền sau khi uống bia. Điều này vô lý quá!
Chủ quán bia mới đề nghị 10 ông nên giảm tiền cho mỗi người giống với hệ thống giảm thuế, tức là ông nào nghèo hơn, phần trăm giảm sẽ được cao hơn. 10 ông gật gù tính.
Bốn ông nghèo nhất uống chùa không tính.
Ông thứ năm trước trả 1k, giờ không phải trả, giảm 100%
Ông thứ sáu trước trả 3k, giờ trả 2k, giảm 33%
Ông thứ bảy trước trả 7k, giờ trả 5k, giảm 28%
Ông thứ tám trước trả 12k, giờ trả 9k, giảm 25%
Ông thứ chín trước trả 18k, giờ trả 14k, giảm 22%
Ông thứ mười trước trả 59k, giờ trả 49k, giảm 16%
Như vậy, ông nào cũng được hưởng lợi. Ấy thế mà, tự dưng ông thứ năm và thứ sáu hô to.
“Ô, sao chúng tôi mỗi người chỉ được giảm 1k, còn ông Mười được giảm những 10k, gấp mười lần chúng tôi?”
“Ừ nhỉ, tôi cũng chỉ được giảm có 2k”, ông Bảy cũng ngớ ra, “Cái cách giảm tiền giảm thuế này chỉ béo cho bọn giàu, được giảm gấp mấy lần mình.”
“Ơ kìa”, bốn ông uống chùa rú lên, “Chúng tôi còn chẳng được đồng nào. Cái hệ thống này bỏ rơi người nghèo!”
Thế là 9 ông xúm lại oánh ông thứ mười tơi bời hoa lá. Hôm sau đi uống bia tiếp, tất nhiên là ông thứ mười không có mặt. 9 ông ngồi uống bia tíu tít và tự khen sự thông thái của mình, không để bị bọn tư sản áp bức bóc lột, hưởng hết lợi lộc. Nhưng đến lúc trả tiền, 9 ông mới ngớ ra, là tổng tiền của cả 9 ông không đủ để trả một nửa hóa đơn tiền bia!
Tóm lại, rất đơn giản, những ông giàu phải trả nhiều thuế nhất thì khi được giảm thuế, dĩ nhiên là các ông ấy được giảm nhiều hơn. Mấy ông trả ít mà muốn được giảm nhiều, lôi thằng tư sản giàu ra để đánh đập dã man rồi có ngày nó không thèm uống bia với các ông nữa, nó đi quán khác nó uống, thì các ông có dồn vào cũng không đủ tiền mà trả cho bản thân đâu.
(nguyên tác của giáo sư Kinh Tế học David R. Kamerschen, Ph. D.)