Thẹo (sẹo) trên da là vấn đề làm khổ nhiều quý vị, làm nhiều quý vị mất tự tin hay không thoải mái trong mặc trang phục hở. Trong bài này, tôi phân tích nguyên nhân gây sẹo, cách chữa trị, và kem trị thẹo nào tốt nhất.
# Vì sao chúng ta có sẹo (thẹo)
- Sẹo là quá trình phục hồi tổn thương bình thường ở da. Khi chúng ta bị tổn thương như có vết cắt, vết mổ, hay bị nhiễm trùng (mụn) làm tổn thương bề mặt da thì các tế bào bên trong vùng tổn thương như tiểu cầu, đại thực bào (dọn dẹp vết thương), bạch cầu, fibroblast, cùng với các protein như collagen, sẽ tái tạo lại phần mô bị tổn thương. Cơ chế tái tạo phục hồi sau vết thương, nhìn có vẻ đơn giản, nhưng thực tế phức tạp qua nhiều giai đoạn. Tương tự như cách chúng ta xây lại một căn nhà sau khi cháy, gồm dọn dẹp rác, thiết kế lại phần hư hỏng, chuẩn bị vật liệu, và xây dựng lại phần bị hư.
- Vấn đề là khi các tế bào vùng mô tổn thương phục hồi, chúng có thể phục hồi với mật độ nhiều hơn hay ít hơn vùng da trước khi bị tổn thương. Nếu các tế bào này phục hồi nhiều hơn trước, có quá nhiều chất độn Collagen, khiến vùng da phục hồi có nhiều tế bào hơn, sẽ đẩy vùng da lên phía trên, tạo ra sẹo lồi. Như cách chúng ta xây lại căn nhà, có thể thêm phần vật liệu, thêm cấu trúc, khiến căn nhà sửa chữa xong sẽ bự hơn, và lồi hơn căn nhà trước kia. Tương tự, vùng da phục hồi sau vết thương cũng có thể ít tế bào fibroblast hơn, ít collagen hơn, và ít dinh dưỡng hơn, dẫn đến sẹo lõm.
# Sẹo có thể đi kèm những triệu chứng hay bệnh lý khác
- Sẹo trong lành và sau khi lành có thể kèm những triệu chứng khác như ngứa hay đau nhức như kim đâm. Lý do là vùng sẹo lồi có thể liên quan đến dây thần kinh, dẫn đến tổn thương dây thần kinh.
- Vùng bị sẹo có thể ảnh hưởng đến chức năng da vì da vùng sẹo sẽ yếu hơn da không bị sẹo. Ví dụ như sẹo lồi vùng đầu gối lâu dài sẽ làm ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ đầu gối, có thể làm giảm khả năng co giãn và vận động
- Sẹo lồi Keloid là dạng sẹo lớn và khó chữa, có thể khiến bệnh nhân mất tự tin, trầm cảm. Sẹo keloid thường có nhiều hơn ở người có làn da sậm như châu Á hay người Mỹ gốc Phi.
- Sẹo lõm thường xảy ra sau và đang bị mụn, có thể dễ bị nhiễm trùng da.
# Chữa sẹo bắt đầu bằng chăm sóc vết thương tốt và tìm hiểu bệnh sử
- Khi tôi làm phẫu thuật da liễu, tôi luôn hỏi về bệnh sử của sẹo lồi (keloid) vì nhiều khả năng bệnh nhân sẽ bị sẹo nặng khi mổ nếu như có tiền sử bị sẹo lồi sau khi mổ trước kia. Cách chăm sóc vết thương với bệnh nhân có tiền sử sẹo lồi cũng khác với người thường vì có thể chúng ta cần phải dùng thêm các kem đặc trị để hạn chế tốc độ.
- Chăm sóc vết thương tốt như giữ ẩm, giữ sạch, và dinh dưỡng đầy đủ đẩy nhanh tốc độ lành vết thương và giảm thiểu sẹo lồi. Vết thương càng lâu thì khả năng bị sẹo càng cao do quá trình viêm sưng kéo dài.
# Các kem Silicon chữa thẹo như thế nào?
- Có nhiều kem trị thẹo trên thị trường quảng cáo là có thể chữa trị hay chữa hết sẹo lồi. Quý vị cần cẩn thận vì thực tế nghiên cứu chỉ ra các kem chỉ có tác dụng nhất định, không thể chữa hoàn toàn hết vùng sẹo, làm phục hồi như trước khi có vết cắt. Viện Hàn Lâm Da Liễu Hoa Kỳ (ADA) khuyến cáo dùng kem loại silicon sheet hay gel vì có những bằng chứng nhất định trong việc cải thiện sẹo.
- Kem silicon cải thiện sẹo bằng cách tăng cường độ ẩm ở vùng stratum corneum (vùng ngoài cùng của lớp thượng bì). Bằng cách này, tế bào fibroblast được sản xuất nhiều hơn và giảm thiểu tạo ra collagen. Silicon gel cũng giúp cân bằng các growth factor, là các tín hiệu để tăng cường mạch máu, tế bào, như chúng ta cần thêm vật liệu để xây nhà. Khi cân bằng các growth factor, vùng da sẽ phát triển đồng đều hơn, hạn chế các vùng phát triển quá mức, tạo ra dư thừa mô và máu. Cuối cùng, keo Silicon cũng ngăn ngừa vi khuẩn tấn công vào da, khiến quá trình phục hồi nhanh hơn, ít viêm hơn, và ít thẹo hơn. Lưu ý là kem silicon phải dùng hàng ngày và thường phải từ 3 tháng trở lên mới có kết quả.
- Kem silicon dùng dễ hơn là miếng dán silicon nên đa số bệnh nhân dùng kem thay vì miếng dán. Một số hiệu kem trị sẹo hiệu quả là Mederma Advanced Scar, SkinCeuticals Phyto, Cica-Care Gel, hay Cimeosil. Lưu ý là tôi không quảng cáo cho bất kỳ hiệu nào mà tôi chỉ đưa ra các hiệu kem trị thẹo hay được BS da liễu chỉ định.
# Seo do mụn có thể chữa trị dùng Retinol và tái tạo da
- Các nghiên cứu chỉ ra sẹo do mụn có thể cải thiện nhiều với kem Retinol (mời quý vị xem lại các bài nói chuyện về Retinol của tôi) do Retinol giúp tái tạo làn da mới, dần dần cải thiện sẹo lõm, sẹo lồi do mụn. Các kem Retinol tôi hay dùng là Tretinoin, Tazarotene, hay Adapalence.
- Dùng kem Retinol chữa sẹo phải kết hợp với keo giữ ẩm và kem chống nắng. Quý vị xem lại phần video về keo giữ ẩm và kem chống nắng của tôi để biết cách sử dụng.
# Chữa sẹo bằng Laser
- Các nghiên cứu gần đây chỉ ra Laser có thể cải thiện sẹo. Tùy vào loại sẹo (lõm, nong, sa mà BS sẽ dùng loại laser khác nhau. Nhìn chung, Laser dùng bước sóng để nhắm vào các mô theo để kích thích tái tạo quá trình làm mới da. Có thể hiểu đơn giản là Laser tạo ra các vết thương mới nhưng các vết thương này đồng nhất hơn và phục hồi cùng một lượt. Ví dụ như chúng ta tự dập sửa chữa lại nhà thay vì căn nhà bị cháy.
- Lưu ý là laser có thể làm sẹo lồi bị sậm màu nên quý vị phải cẩn thận và hỏi kỹ cách loại laser. Với sẹo bề mặt như sẹo lõm hay sẹo rỗ thì laser ablative tái tạo như CO2 là lựa chọn tốt trong khi intense pulsed light (IPL) có thể cải thiện sẹo sâu. Các loại laser khác như YAG 1064nm hay Q-switch cũng có thể làm giảm nhẹ sẹo rỗ hay sẹo lõm.
# Chữa sẹo bằng chích steroid
- Chích steroid là cách chữa trị thông dụng nhất với sẹo lồi. Các nghiên cứu chỉ ra chích steroid trực tiếp vào vết sẹo có thể làm giảm độ lồi hơn 50% và giảm độ sần của da. Tuy nhiên, chích steroid lâu dài cũng có thể làm mỏng da, làm nổi các mạch máu dưới da, và làm vết sẹo lồi, tuy bớt lồi, nhưng lại bị đỏ và mỏng đi do có mạch máu.
# Chữa trị sẹo lồi bằng xịt lạnh (Cryosurgery)
- BS dùng tia lạnh (cryosurgery) để xịch cực lạnh, làm đông và vỡ mạch máu bên trong sẹo lồi. Bằng cách nào, sẹo lồi sẽ teo lại dần dần.
# Phẫu thuật tạo hình là cách chữa sau cùng trong chữa trị sẹo lồi
- Nếu sẹo lồi ảnh hưởng đến thẩm mỹ và không cải thiện với các cách chữa trị ở trên, BS có thể mổ cho quý vị. Thường BS phẫu thuật tạo hình hay BS da liễu sẽ mổ lấy sẹo lồi. Sau đó, chữa trị vết thương dùng kem đặc trị (như Imiquimod 5% cream) hay bôi kem Silicon mỗi ngày để giảm sự phát triển của tế bào sau khi phẫu thuật vì rủi ro sẹo lồi sau phẫu thuật là rất cao.
# Cách tốt nhất chữa sẹo là chữa trị kết hợp
- Quý vị cần gặp BS da liễu để tìm ra cách chữa trị sẹo tốt nhất cho mình. Vì mỗi cách chữa có một thế mạnh khác nhau, quý vị có thể cần phải chữa nhiều cách để có kết quả chữa sẹo tối ưu. Lưu ý là các hãng bảo hiểm tại Hoa Kỳ không chi trả chữa trị thẩm mỹ cho sẹo lồi nên phần lớn các phương pháp chữa là quý vị phải trả tiền mặt.
# Tóm lại
- Sẹo (thẹo) có thể xảy ra sau khi vết thương lành và vết sẹo có thể lồi, lõm hay dãn. Sẹo có thể ảnh hưởng đến sự tự tin của quý vị, có thể khiến quý vị trầm cảm
- Tùy vào loại sẹo và tùy vào từng bệnh nhân mà BS da liễu sẽ có cách chữa trị phù hợp, gồm chích steroid, bôi kem silicon, dùng laser, hay phẫu thuật.
Bs Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ