5 triệu đơn hàng xuyên biên giới mỗi ngày. Cứ thế này, đến lúc nào người Việt chỉ làm shipper cho hàng ngoại?
Gần đây, dư luận bàn nhiều về chuyện các hộ kinh doanh, các nhà bán hàng online trong nước bị siết chặt thuế, siết hóa đơn, siết nghĩa vụ đủ kiểu.
Nhưng có một điều ít người nói thẳng ra: trong khi nhà bán trong nước bị kiểm soát sát từng đồng thuế, từng tờ hóa đơn, thì nhà bán từ nước ngoài vào Việt Nam qua hình thức bán hàng xuyên biên giới lại đang được hưởng lợi âm thầm. Và cái lợi này không chỉ ở từng đơn hàng, mà đang ăn vào cả hệ sinh thái kinh tế nội địa.
Số liệu gần đây cho thấy: Mỗi ngày có trên 5 triệu đơn hàng xuyên biên giới đi qua biên giới Việt Nam - Trung Quốc để vào tay người tiêu dùng trong nước. Một con số khổng lồ.
Nhà bán trong nước, từ hộ kinh doanh nhỏ đến doanh nghiệp, đều phải chịu một chuỗi nghĩa vụ cực kỳ dày đặc:
- Thuế môn bài.
- Thuế giá trị gia tăng.
- Hóa đơn, chữ ký điện tử.
- Kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm.
- Kiểm định chất lượng hàng hóa.
- Bảo hành, hậu mãi.
- Đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động.
- Chịu kiểm tra đột xuất của các cơ quan chức năng.
- Và giờ còn có nguy cơ bị truy hồi thuế nếu từng làm sai trong quá khứ.
Còn nhà bán từ nước ngoài thì sao?
Phần lớn là nhà bán đến từ Trung Quốc, qua các sàn thương mại điện tử như Shopee, TikTok Shop, Lazada…
Hàng hóa được tập kết tại các kho sát biên giới Việt Nam - Trung Quốc, được hỗ trợ miễn phí lưu kho.
Đơn hàng dưới ngưỡng hóa đơn chịu thuế tối thiểu hiện đang áp dụng là 1 triệu đồng, gần như không chịu thuế nhập khẩu.
- Gần đây mới phải chịu thuế giá trị gia tăng.
- Không bị kiểm tra chất lượng.
- Không bắt buộc phải có hóa đơn đạt chuẩn Việt Nam.
- Không có nghĩa vụ bảo hành hay hậu mãi.
- Không tạo thêm giá trị gia tăng nội địa.
- Toàn bộ dòng tiền được chuyển ngược về nước ngoài.
- Không đóng đồng nào thuế thu nhập doanh nghiệp tại Việt Nam.
Kết quả thế nào?
Chi phí vận hành thực tế trên mỗi đơn hàng của nhà bán trong nước cao gấp nhiều lần nhà bán nước ngoài.
Nhà bán trong nước buộc phải cộng thêm các chi phí vào giá bán. Nhà bán nước ngoài thì hầu như không có các chi phí này, có thể bán giá rẻ sát sàn mà vẫn có lãi.
Người tiêu dùng Việt, vốn rất nhạy cảm về giá, tất nhiên sẽ chọn hàng ngoại.
Nhà sản xuất và nhà bán trong nước bị ăn mòn dần từng phân khúc. Shop mặt phố đóng cửa. Nhà bán online trong nước phải chịu lỗ nặng. Ngành sản xuất nội địa teo tóp. Ngành bán lẻ thì ngày càng bị nhà bán ngoại đánh cho te tua, tơi tả.
Điều nguy hiểm nhất là gì?
Chúng ta đang đối diện một kịch bản hoàn toàn có thể xảy ra trong vòng 5 đến 10 năm tới: Thị trường tiêu dùng Việt Nam sẽ biến thành một cái chợ khổng lồ cho hàng nhập khẩu giá rẻ.
Người Việt sẽ làm chân vận hành kho, giao hàng, shipper, chứ không còn làm chủ chuỗi giá trị nữa.
Nền sản xuất nội địa sẽ yếu dần, khi có khủng hoảng địa chính trị hoặc chiến tranh thương mại, chúng ta sẽ cực kỳ bị động.
Bài học của Thái Lan, Indonesia đã có đó.
Khi để thị trường phụ thuộc quá sâu vào hàng nhập khẩu giá rẻ, cái giá phải trả để phục hồi ngành sản xuất nội địa là cực kỳ lớn và lâu dài.
Và đây cũng không phải lần đầu.
Tôi còn nhớ rõ, 2004 phát hành game online lần đầu, chỉ 1 năm sau, nhà phát hành game trong nước phải tuân thủ đủ thứ: Nghị định 87CP, thông tư 60, phải xin phép phát hành, bị kiểm duyệt nội dung, chịu thuế, chịu kiểm tra, thanh tra liên tục.
Nhưng các game từ nước ngoài, có ngôn ngữ tiếng Việt, phát hành cho người Việt chơi thì không hề chịu bất kỳ kiểm soát nào, cũng không đóng một đồng thuế nào cho Việt Nam.
Hậu quả là thị trường game online trong nước sau này gần như bị chiếm lĩnh bởi các nền tảng và nhà phát hành ngoại, doanh nghiệp trong nước ra đi chân lạnh toát hết cho dù đó là FPT, VDC… Toàn những ông lớn nắm hạ tầng Internet cũng không thể trụ nổi.
Cái vòng lặp đó nay đang tái diễn rất rõ trên sân chơi thương mại điện tử.
Điều đáng tiếc là chính sách hiện tại của chúng ta đang vô tình tạo ra cuộc chơi không cân bằng:
Nhà bán trong nước thì bị quản rất chặt. Nhà bán từ nước ngoài thì gần như tự do, thoải mái tiến vào thị trường.
Đây không phải là câu chuyện “xin bảo hộ”. Nhà bán hàng trong nước không hề ngại đóng thuế, không ngại làm ăn minh bạch.
Nhưng luật chơi phải công bằng.
Không thể để nhà bán nội bị siết từng đồng thuế, từng tờ hóa đơn, từng lần kiểm tra chất lượng, còn nhà bán từ nước ngoài thì chỉ việc đè giá xuống, bơm hàng vào Việt Nam, chiếm lĩnh dần dần toàn bộ thị trường.
Vậy chúng ta cần làm gì?
1. Thứ nhất, cần áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các nhà bán xuyên biên giới thông qua các sàn thương mại điện tử.
2. Thứ hai, cần hạ thấp ngưỡng hóa đơn chịu thuế tối thiểu xuống mức hợp lý — không thể giữ ở mức 1 triệu đồng, và càng không thể tăng lên 2 triệu đồng như một số đề xuất hiện nay.
3. Thứ ba, cần có chính sách kiểm soát giá phí các sàn thương mại điện tử để không đè bẹp nhà bán trong nước bằng việc tăng phí.
Hãy nhớ: Tiki, Shopee, Lazada, Tiktok…  đều là các nền tảng đến từ Trung Quốc hoặc người Trung Quốc nắm quyền chi phối.
Quan trọng nhất:
Cần nhìn nhận đây là một vấn đề chiến lược của quốc gia, chứ không chỉ là chuyện thuế vụ hay quản lý thị trường.
Nếu cứ để cuộc chơi này lệch mãi, cái giá xã hội phải trả sẽ rất lớn.
Tôi cực kỳ ủng hộ chính sách minh bạch hoá hoạt động kinh doanh, tiêu diệt gian thương, xoá sổ hàng giả…
Nhưng nếu chúng ta không bảo vệ luật chơi công bằng ngay từ hôm nay, thì 5 đến 10 năm nữa, chính người tiêu dùng và nền kinh tế Việt Nam sẽ phải trả giá.
Bảo vệ doanh nghiệp trong nước không phải là xin ân huệ. Đó là quyền chính đáng để giữ lấy chủ quyền kinh tế trên sân nhà của mình.
Ai đồng ý, hãy chia sẻ bài này để cộng đồng doanh nhân nhỏ lẻ, các hiệp hội ngành hàng, các cơ quan quản lý cùng nhìn rõ vấn đề.
(Nguyễn Vĩnh Cường)