Rất nhiều người khi nói về việc phát triển bản thân thường bắt đầu bằng câu hỏi: “Tôi nên học thêm gì?”, “Đọc thêm sách gì?”, “Tham gia khóa nào?”, “Trau dồi thêm kỹ năng nào?”. Họ tin rằng mình chưa tiến bộ vì thiếu kiến thức, thiếu kỹ năng, thiếu hành động. Nhưng phần lớn thời gian, đó không phải là vấn đề chính. Vấn đề thật sự nằm ở chỗ bộ não của họ đã hết chỗ. Không phải là thiếu nội dung để đưa vào, mà là không còn đủ không gian để tiếp nhận.
Chúng ta có xu hướng đánh giá cao “đầu vào” – những gì ta học, đọc, tiêu thụ – mà không để ý đến tình trạng của “hệ thống xử lý bên trong”. Nhưng thử tưởng tượng một cái ổ cứng đã đầy, hoặc một trình duyệt mở hàng trăm tab – thêm một tài nguyên mới không làm hệ thống nhanh hơn, mà chỉ khiến mọi thứ đơ hơn. Não người cũng hoạt động như vậy. Khi bạn đang chất đầy trong đầu mình hàng tá thứ – kế hoạch dang dở, nỗi lo mơ hồ, kỳ vọng chưa giải quyết, những thông tin không liên quan nhưng vẫn chiếm chỗ – thì dù có học thêm bao nhiêu, phần “được xử lý” gần như bằng 0.
Vấn đề này trở nên tệ hơn trong thời đại bội thực thông tin. Cứ mỗi sáng ngủ dậy, bạn có thể đã bị nhồi hàng chục mẩu tin, hàng trăm post từ mạng xã hội, và một chuỗi suy nghĩ chưa giải quyết từ ngày hôm trước. Bạn bước vào ngày mới với một bộ não đầy ắp những “mảnh vụn” – thứ không đủ quan trọng để lưu giữ, nhưng cũng không đủ tầm để bạn chủ động loại bỏ. Kết quả là bạn sống trong trạng thái lửng lơ: không tập trung sâu được vào việc gì, không gỡ rối được vấn đề nào, và cảm giác tiến bộ dần dần biến mất.
Một người bình thường có thể chỉ cần vài tiếng tập trung mỗi ngày để thực sự làm nên điều khác biệt. Nhưng điều kiện để tập trung ấy không phải là ý chí, mà là dung lượng. Một tâm trí đầy ắp sẽ phản ứng thay vì phản tư. Sẽ hấp tấp thay vì sắc bén. Càng nhồi nhét, bạn càng rơi vào tình trạng “quá tải ngầm”: vẫn sinh hoạt bình thường, vẫn làm việc mỗi ngày, nhưng không còn khả năng suy nghĩ mạch lạc về vấn đề nào nữa.
Giữ cho bộ não có chỗ trống, vì thế, không phải chuyện thư giãn – mà là một phần thiết yếu của phát triển tư duy. Và nó không đến từ những biện pháp lớn lao như bỏ việc đi du lịch, hay khóa mạng xã hội cả tháng. Nó đến từ những hành vi nhỏ mà bạn chủ động thực hiện hằng ngày: biết từ chối những cuộc trò chuyện vô bổ, biết ghi lại việc cần làm để đầu không phải ghi nhớ, biết dọn lại bàn làm việc để loại bỏ tín hiệu gây nhiễu, biết cho bản thân 30 phút mỗi sáng không bị kéo vào tin tức hay tiếng chuông điện thoại. Mỗi hành động nhỏ đó là một cách bạn trả lại chỗ trống cho hệ thống xử lý trung tâm của mình.
Nhiều người hay nói về chuyện “bớt bận để sống chậm”, nhưng ít ai nói về chuyện bớt bận để nghĩ cho ra. Và chỉ khi bạn nghĩ cho ra được một vấn đề, thì bạn mới thay đổi được điều gì đó. Sự phát triển không xảy ra khi bạn đọc thêm một cuốn sách hay nghe thêm một podcast. Nó xảy ra ở khoảnh khắc bạn có đủ khoảng trống để kết nối tất cả lại và nhận ra một điều gì đó thật sự thuộc về mình.
Và nghịch lý là như thế này: người càng biết giữ đầu óc mình trống – càng học nhanh hơn, tiếp thu sâu hơn, và ra quyết định sáng hơn. Ngược lại, người luôn bị tràn ngập bởi những thứ nhỏ nhặt, tưởng như chăm chỉ nhưng thực ra chỉ đang bơi giữa một biển nhiễu loạn không lối ra.
Phát triển bản thân không phải là nhồi thêm, mà là dọn bớt. Không phải là thêm kiến thức cho vui, mà là giải phóng hệ điều hành bên trong để nó hoạt động đúng cách. Và đôi khi, việc hữu ích nhất bạn có thể làm cho tương lai của mình… là ngừng làm gì cả, chỉ để dọn lại một chút không gian trong đầu.
st
