Giáo sư Trần Văn Khê được mời dự buổi sinh hoạt của Hội Truyền bá Tanka
Nhật Bản, tổ chức tại Paris (Pháp). Tham dự hầu hết là người Nhật và
người Pháp, duy chỉ mình ông là người Việt. Diễn giả hôm đó là một cựu
Thủy sư Đề đốc người Pháp đã mở đầu bài thuyết trình bằng câu:
“Thưa quý vị, tôi là thủy sư đề đốc đã sống ở Việt Nam 20 năm mà không
thấy một áng văn nào đáng kể. Nhưng khi sang nước Nhật, chỉ trong vòng
một, hai năm mà tôi đã thấy một rừng văn học, trong đó Tanka là một đóa
hoa tuyệt đẹp, chỉ cần nói một ngọn núi, một con sông mà tả được bao
nhiêu tình cảm với chỉ 31 âm tiết. Chỉ hai điều này thôi, các nước khác
không dễ có được…’".
.
Lời phát biểu đã chạm đến lòng tự trọng dân tộc của Giáo sư Trần Văn Khê. Khi đến phần giao lưu, ông xin phép đuợc bày tỏ:
“Thưa Ông Thủy sư Đề đốc, ông nói rằng ông đã ở Việt Nam cả 20 năm mà
không thấy áng văn nào đáng kể. Tôi là người Việt, khi nghe câu đó tôi
đã rất ngạc nhiên. Chẳng biết khi ngài qua Việt Nam, ngài chơi với ai mà
chẳng biết một áng văn nào của nước Việt? Có lẽ ngài chỉ chơi với những
người quan tâm đến chuyện ăn uống, chơi bời, hút xách… Phải chi ngài
chơi với giáo sư Emile Gaspardone thì ngài sẽ biết đến một thư mục gồm
1300 sách báo về văn chương Việt Nam mà giáo sư đã in trên Tạp chí Viễn
Đông Bác cổ của Pháp. Hay nếu ngài gặp ông Maurice Durand thì sẽ có dịp
đọc qua hàng ngàn câu ca dao Việt Nam mà ông ấy đã cất công sưu tập…Nếu
ngài làm bạn với những người như thế, ngài sẽ biết rằng nước tôi không
chỉ có một, mà có đến hàng vạn áng văn kiệt tác…
.
Ngài nói trong thơ Tanka, chỉ cần một ngọn núi, một con sông mà tả được
bao nhiêu tình cảm. Tôi chỉ là nhà nghiên cứu âm nhạc nhưng với kiến
thức văn chương học thời trung học cũng đủ để trả lời ngài: Việt Nam có
câu: “Đêm qua mận mới hỏi đào/Vườn hồng đã có ai vào hay chưa?”. Trai
gái thường mượn hoa lá để bày tỏ tình cảm. Còn về số âm tiết, tôi nhớ sử
Việt Nam chép rằng ông Mạc Đĩnh Chi thời nhà Trần đi sứ sang nhà Nguyên
(Trung Quốc) gặp lúc bà phi của vua Nguyên vừa từ trần. Nhà Nguyên muốn
thử tài sứ giả nước Việt nên mời đọc điếu văn. Mở bài điếu văn ra chỉ
có 4 chữ “nhất”. Mạc Đĩnh Chi không hốt hoảng mà ứng tác đọc liền:
.
“Thanh thiên nhất đóa vân
Hồng lô nhất điểm tuyết
Thượng uyển nhất chi hoa
Dao trì nhất phiến nguyệt
Y! Vân tán, tuyết tiêu, hoa tàn, nguyệt khuyết!”
(Nghĩa là:
Một đám mây giữa trời xanh
Một bông tuyết trong lò lửa
Một bông hoa giữa vườn thượng uyển
Một vầng trăng trên mặt nước ao
Than ôi! Mây tán, tuyết tan, hoa tàn, trăng khuyết!)
- tất cả chỉ 29 âm chứ không cần đến 31 âm”.
.
Khi giáo sư Khê dịch và giải nghĩa những câu thơ này thì khán giả vỗ tay nhiệt liệt.
Ông thủy sư đề đốc đỏ mặt: “Tôi chỉ biết ông là một nhà âm nhạc nhưng
khi nghe ông dẫn giải, tôi biết mình đã sai khi vô tình làm tổn thương
giá trị văn chương của dân tộc Việt Nam, tôi xin thành thật xin lỗi ông
và xin lỗi cả dân tộc Việt Nam".
(Nguồn: FB Kim Chi)
